Veteriner Hekimlikte Anestezi Ders Notları
Anesteziklerin kullanım amaçları:
Cerrahi işlemlerde ağrının ortadan kaldırılması,
kas gevşemesinin sağlanması;
Çeşitli teşhis ve tedavi işlemlerinin gerçekleştirilmesi,
Evcil, vahşi ya da egzotik hayvanların sakinleştirilmesi ve transportu;
Ötenazi ve kasaplık hayvanların kesime hazırlanması (kesim öncesi CO2 uygulanması)
ANESTEZİ UYGULAMALARI:
1)İnhalasyon anestezisi:
2)Enjektable anestezi: Anestezik solüsyonlar intravenöz, intramusküler, subkutan, intratorakal, intraperitoneal olarak enjekte edilir.
3)Oral ya da rektal anestezi: Likid ya da süpozituvar türdeki anestezik maddeler.
4)Lokal anestezi: Topikal, saha blokajı şeklinde ya da bölgeyi innerve eden sinirlere yakın olarak (paravertebral, epidural anestezi) tatbik edilir.
5)Elektronarkoz: Beyinden elektrik akımı geçirilerek derin narkoz oluşturulması.
6)Hipnoz
7)Akapunktur:.
8)Hipotermi:
PREANESTEZİK DÖNEMDE Değerlendirilme;
1)ANAMNEZ:
2)FİZİKİ MUAYENE
3)DİYAGNOSTİK TESTLER:
TAM KAN SAYIMI:
Hematokrit (PCV),
Hemoglobin (Hb); Kanın dokulara O2 taşıma kapasitesini gösterir.
PCV değeri yüksekse; dehidrasyon kan viskositesinde artma
PCV değeri düşük; kan kaybı, anemi
Total plazma proteini
TPP): TPP değeri yüksek dehidrasyon kan viskositesinde artma
TPP değeri düşük böbrek, karaciğer, sindirim sistemi hast.
“ Anestezik maddelerin çoğu sirkülasyondaki plazma proteinlerine bağlanarak kan içinde dağılır Hipoproteinemili hastalarda, Plazma proteinlerine bağlı olmayan ve serbest ilaç miktarı arttıkça serbest ilaç miktarı artacak ve sonuçta ilacın gücü artacaktır.
4)PIHTILAŞMA ZAMANI TESTİ
5)KAN GAZLARI: Küçük hayvanlarda a. Femoralis’ten, büyük hayvanlarda a. Fascialis’ten kan alınır.Kanın pH değeri de vücudun asit-baz dengesi hakkında bilgi verir.
6)ELEKTROKARDİYOGRAFİ (EKG)
7)RADYOGRAFİ:
ANESTEZİK MADDENİN SEÇİMİ
1)Beynin çalışmasını engellememelidir(-)
2)Beyinciğin çalışmasını engellemelidir(+)
3) Medulla Spinalisi paralize etmelidir(+)
4)Medulla oblangata’daki yaşam merkezlerini paralize etmemelidir(-)
5)Kalbi narkoze etmemelidir(-)
6)Metabolizmada değişiklikler oluşturmamalıdır(-)
7)Anesteziğin etkisi, anestezistin kontrolünde olmalıdır
8)Anestezikler (eksitasyon) uyarma göstermeksizin hızlı bir şekilde şirurjikal anestezi devresi sağlamalıdır.
9)Doz genişliği fazla olan ilaçlar kullanılmalıdır
10)Anesteziden eksitasyon göstermeden çıkışı sağlayan preparatlar kullanılmalıdır.
11)Herhangi bir doku için irritan olmamalıdır. (-)
ŞOK sağaltımı: Aşırı serum uygulanırsa: Göz ve burundan akıntı, şemozis, akciğer seslerinde artma, solunum sayısında yükselme görülür.
PREANESTEZİK İLAÇLARIN KULLANIM AMAÇLARI
1)Hayvanda sedasyonu sağlamak:
2)Anesteziye girişi ve çıkışı kolaylaştırmak:
3)Genel anesteziye bağlı meydana gelebilecek etkileri azaltmak ya da elimine etmek:
4)Anestezi oluşturmak için gerekli olan genel anestezik madde miktarını azaltmak:
Preanestezikler, Hipovolemik ya da hipotansif hastalarda kullanılması sakıncalıdır.
ÇÜNKÜ; bu ilaçlar periferik vazodilatasyon özelliğine sahip olduklarından hipotansiyona neden olurlar
Anestezik maddelerin eliminasyonu hayvanın özellikle metabolik aktivitesine bağlıdır. (Küçük hayvanlar, büyük hayvanlara göre yüzey alanına oranla daha fazla metabolik aktiviteye sahip olduklarından, canlı ağırlığa göre anestezik doz ihtiyacı, büyük hayvanlara göre daha fazladır).
ATROPİNİN ETKİLERİ:
1)N. Vagus’un uyarılmasını bradikardiyi engeller bloke eder kardiyak output’u azaltır
2)Atropin parasempatik sinirleri uyarır salisvasyonu azaltır
3)Gastrointestinal aktiviteyi azaltır
4)Pupillar dilatasyon oluşturur
5)Göz yaşı salgısını azaltır.
6)Akciğer bronşlarında dilatasyon oluşturur
7) Törapatik dozlarda Atropin, arteriyel kan basıncını minimal düzeyde değiştirir.
Dozları;
Köpeklerde:0.04mg/kg
Kedilerde:0.1mg/kg(max0.3mg)
Ergin sığırlarda:0.04-0.06mg/kg
Koyun ve keçilerde:0.7mg/kg
Atlarda:0.01-0.02mg/kg
Konjestif kalp hastalığı olan hastalarda,Konstipasyonlu ve ileuslu hastalarda kullanılmamalıdır. Aşırı dozda kullanıldığında; uyuşukluk, mukoz membranlarda kuruma, susama, eksitasyon, pupillar dilatasyon ve taşikardi oluşturur.
TRANKLİZAN VE SEDATİFLER
Tranklizanlar ve Sedatifler
(Ataraktiker) (Hipnotikler)
Phenothiazinler Butyrophenonlar Benzodiazepinler Thiazine Türevleri
BUTYROPHENON GRUBU İLAÇLARIN ETKİLERİ BENZODİAZEPİNLERİN ETKİLERİ;
1)Tam etkisinin oluşması için uzun bir süreye ihtiyaç gösterir çünkü; karaciğerde metabolize olurlar ve metabolitleri ilacın kendisinden daha aktiftir.
2)Vahşi hayvanlarda, ruminantlarda, atlarda, kedi ve köpekte yaygın olarak kullanılır.3)Düşük dozları, hayvanların davranış bozukluklarının tedavisinde kullanılır.
3)Opioid türevi ilaçlar ile kombine olarak yoğun bakım hastalarında sedasyon amacıyla kullanılır.
3)Ketamine anestezisinde, ketamine bağlı konvulzyonların halüsinasyonların azaltılmasında kullanılır.
4)Bir çok hayvanda iştah açıcı özelliğe sahiptir (kedide oral yolla 1mg/kg dozda iştah açıcı olarak kullanılabilir.
XYLAZİNE
Sığırlarda Xylazine pratik olarak 4 ayrı dozda uygulanır:
1)0.25ml/100kg IM:Belirgin derecede sedasyon sağlar, hayvanlar çoğunlukla yatmazlar. Transport, pansuman ve bandaj işlemleri sırasında uygulanır.
2)0.5ml/100kg IM: İleri derecede sedasyon oluşturur, yatmaya neden olabilir. Analjezi ve kaslarda gevşeme görülür. Meme ve tırnak operasyonlarında tercih edilir.
3)1 ml/100kg IM:İleri derecede sedasyon oluşturur, yatmaya neden olur.Lokal anestezi uygulaması ile yapılacak operasyonlarda sedasyon sağlar.
4) 1,5 ml/100kg IM:Bu yüksek dozu nadiren uygulanır. Uzun süreli sedasyon ve kas gevşemesi olur. Daha çok vahşi hayvanlarda ve boğalarda tercih edilir.
ANESTEZİDE KULLANILAN TERİMLER
Acapnie: Kanda CO2’nin azalması.
Analeptique: MSS stimülantları (uyarıcılar); Coramine, Lobelin, Penthazol, Coral, Niketamid vs…
Analgesie: Ağrının ortadan kaldırılması.
Anoxie: Dokuların O2’siz kalması.
Arithmie: Kalp atımlarının ve nabzın normal olmayan ritimleridir.
Arterio-kapillar damarların tekrar dolma zamanı: Anestezi altındaki hayvanın renksiz, pigmentten yoksun olan mukozasına, örneğin yanakların, dudakların iç yüzüne parmakla basınç yapılır, parmak kaldırıldığında önce bir iskemi (ischemie)(geçici kansızlık) olur, sonra doğal rengine yani eski haline döner. Bu durum iki saniyede oluşur ki arter ve kapillarların dolma zamanının normal olduğunu yani periferik sirkülasyonun fizyolojik sınırlar içinde sürdüğünü gösterir.
Blok-Sinir blokajı: Herhangi bir bölgedeki sensibl veya sempatik sistemi paralize etmektir.
Cheynes-Stokes respirasyonu: İnhalasyon anestezisinde solunumun yavaşlayıp bir süre durması (apnea), yeniden yavaş yavaş başlamasıdır. M. Oblangatada’nın eksik uyarılması sonucudur.
Kardiyak output: Kalbin belli süre içinde damarlara sevk ettiği kan miktarı.
Collapsus: Periferik etki olmaksızın, ani dolaşım yetersizliği sonucu yaşam fonksiyonlarının azalmasıdır.
Kontrollü respirasyon: Anestezi altındaki hastanın, solunum fonksiyonunun tamamen anestezist kontrolünde olmasıdır. Kalp ve göğüs cerrahisinde çok önemlidir.
Delirium: İnhalasyon anestezisinin ikinci devresidir
Emesis: Anesteziye girip çıkarken bazen şekillenebilen kusma refleksi
Extrasistol: Kalp sistolden diastole geçtiği anda gelen ikinci bir uyarımla kalbin bir sistol daha yapmasıdır.
İnsuflasyon: Burun ve ağızdan volatil narkotikler ve O2 üflenmesidir.
Metabolik sınır: İnhalasyon anestezisinde hastaya verilmesi gereken O2 miktarıdır.
Ölü aralık: Kapalı sistemle inhalasyon anestezisi yapıldığında, CO2 eğer NaOH (sodalime) tarafından tutulmaz, bir tarafta toplanıp solunursa bazı komplikasyonlar çıkar, bu gazların biriktiği alandır.
Metabolik asidosis: Plazma HCO3 (bikarbonat) konsantrasyonu ve pH düşmesi ile karakterizedir (H+, HCO3 kaybına bağlı olarak artar).
Metabolik alkalozis: Plazma HCO3 konsantrasyonu ve pH artışı ile karakterizedir. (H+, HCO3 artımına bağlı olarak artar). Yaygın olarak vücut Cl ¯ kaybına bağlı olarak oluşur.
Respiratorik asidosis: Alveoler hipoventilasyon sonucu oluşan PCO2 artışı ile karakterizedir.
Respiratorik alkalozis: Hiper alveoler ventilasyon sonucu oluşan PCO2 azalışıyla karakterizedir.
Tidal volume: Bir inspirasyon ve ekspirasyonda alınıp verilen hava miktarıdır.
İnspirasyon yedek hava miktarı: Normal inspirasyondan sonra, akciğer tarafından alınabilen maksimum hava miktarı.
Ekspirasyon yedek hava miktarı: Nornal ekspirasyonla dışarı verilen havadan ayrı olarak, zorla dışarı çıkarılan ekspirasyon havası miktarıdır.
Rezidüel hava miktarı: Çok kuvvetli ekspirasyondan sonra akciğerlerde tutulan hava miktarıdır.
Vital kapasite: Derin bir inspirasyondan sonra çok kuvvetli (maksimal) ekspirasyonla akciğerlerden çıkan havadır.
Total akciğer kapasitesi: Maksimal inspirasyondan sonra akciğerlerdeki total hava volümüdür.
Ölü yer havası ( ölü mesafeli alan):
Anatomik ölü yer havası: Burun ve ağız boşluğundan alveolere kadar kadar olan hava yoludur. Buraya ölü alan denmesinin nedeni bu geçitteki havanın O2 ve CO2’inin alveol kapillarlarındaki değişime katılmamasıdır.
Fizyolojik ölü alan: Alveol çeperinde kapillar kan akımı yoksa veya alveoller çok fazla dilate olmuşsa, alveoller içindeki hava ile kapillar kan arasında gaz değişimi olmaz. Alveol içindeki gaz değişiminin yapılamadığı bu alana fizyolojik ölü alan denir. Olabilir.
Alveoler havalanma: Solunumda amaç, alveollerin iyi havalanmasıdır. Çünkü kan ile O2 ve CO2 değişimi burada olur
Evcil hayvanlardaki respirasyon tipleri:
Eupnea: Normal respirasyon.
Dyspnea: Solunum güçlüğü.
Hyperpnea: Hızlı ve derin respirasyon.
Polypnea: Hızlı, yüzlek ve intermittans (aralıklı) solunum.
Apnea: Solunumun geçici olarak durup başlaması.
Hypopnea: Yavaş ve yüzlek solunum.
Tachypnea: Solunumun anormal hızlanması.
GENEL ANESTEZİ: Ağrı hissinin ortadan kaldırılması (analjezi), bilinçsizlik (amnesia), nispeten refleks cevapların ortadan kalkması ile karakterize olan kontrollü ve reversible (geri dönüşümü olan) şuursuzluk hali.
Genel anestezi amacı ile:
1.Enjektabl anestezikler:*Barbitüratlar * Cyclohexaminler* Propofol
2.İnhalasyon anestezikler:* Halothane,* Isoflurane * Sevoflurane,* N2O3.
Ya da bunların karışımı kullanılır.
Hayvanlarda tidal volüm: 10-20ml/kg’dır.
Normal dakika tidal volümü: 150-250ml/kg/dk’dır.
neurolept analjezide, analjezik olarak; Morphine, Meperidine, Butorphanol ; tranklizan grubundan ise Acepromazine, Droperidol veya Diazepam seçilebilir.
ANESTEZİNİN DÖNEMLERİ
I. Dönem: Anestezinin indüksiyonu ile beraber hasta anestezinin birinci dönemine girer.Hastanın bilinci yerindedir ancak davranışlarda uyumsuzluk başlar.Ağrıya karşı hassasiyette azalma meydana gelir.Solunum ve kalp fonksiyonları normaldir.Tüm refleksler mevcuttur.
II. Dönem: Bu dönemde bilinçsizlik oluşmaya başlar.Tüm reflekslar hala mevcuttur ve bazen artma meydana gelebilir. Çiğneme hareketleri ve yutkunma mevcuttur.Pupilla dilate haldedir fakat ışığa daralma şeklinde cevap verir.Solunum düzensizdir ve hasta nefesini tutabilir.İkinci dönemin sonunda kaslarda gevşeme, solunum sayısında ve refleks aktivitesinde azalma meydana gelir.
Kapnografi: Solunum sırasında ekspirasyon gazlarındaki CO2 konsantrasyonunun grafiksel olarak sürekli kaydını (mmHg cinsinden) yapan, hastanın dakikadaki solunum sayısı ve her bir solunumda çıkartılan CO2 miktarı ile ilgili bilgiler veren bir monitorizasyon cihazıdır.
İndirekt kan basıncı ölçümünde ekstremite üzerinde pulzasyonun alındığı bölgeye uygulanan “sfigmomanometre”kullanılır. Sfigmomanometre ilk pulzasyon hareketinin başladığı değer sistolik, pulzasyon hareketinin söndüğü değer ise diyastolik basınç olarak ölçülür
Arteriyel kan basıncının direkt olarak ölçülmesi, perkutan yöntemle katater yerleştirilerek, kan basıncının ölçülmesinde “aneroid manometre” kullanılır. Bu şekilde elde edilen kan basıncı “mean basınç” olarak adlandırılan ortalama basınçtır.
Sistolik kan basıncı: 100-160mmHg
Diyastolik kan basıncı : 60-100mmHg
Ortalama kan basıncı : 80-120mmHg
III: Dönem: Üçüncü dönem 4 plana ayrılır:
1)Birinci Plan: Solunum düzenli hale gelir. İstem dışı ekstremite hareketlerinde azalma görülür. Göz küresi ventrale ve gözün iç açısına doğru kayar. Pupilla kısmen küçülür ve ışığa karşı cevap azalır. Palpebral refleks azalmakla beraber hala vardır.Yutkunma refleksi oldukça azalmıştır ve endotrakeal tüp rahatlıkla uygulanabilir. Hastada bilinçsizlik oluşmakla birlikte, cerrahi müdahale tolare edilemez.
2)İkinci Plan: Orta düzeyde anestezi oluşur. Hasta bilinçsiz ve hareketsizdir. Pupilla hafifçe dilate haldedir ve ışığa karşı cevabı azalmıştır. Göz küresi merkezdedir. Solunum düzenli ve yüzeyseldir. Kalp frekansı ve kan basıncı hafif derecede azalmıştır. İskelet kasının tonusu azalmış ve relaksiyon meydana gelmiştir. Pedal ve palpebral refleksler azalmış ya da yok olmuştur.
3)Üçüncü Plan:Derin anestezi oluşmuştur. Hastada gerçekleştirilecek bir çok operasyon için uygundur. Solunum ve sirkülasyonda önemli derecede depresyon şekillenir. Pupillanın ışığa duyarlılığı ya çok azalmıştır ya da yok olmuştur. Göz küresi merkezdedir ve pupilla orta derecede dilate olmuştur. Refleksler tamamen ortadan kalkmıştır. İskelet kaslarındaki gevşeme ileri derecededir.
4)Dördüncü Plan: Hasta çok derin anestezidedir. Solunum düzensizdir, çünkü interkostal kaslar, abdominal kaslar ve diyafram arasında koordinasyon bozukluğu meydana gelmiştir. Pupilla iyice dilate olmuş ve ışığa karşı refleksi hiç kalmamıştır. Lakrimal sekresyon azlığından dolayı kornea kurumuştur. Kalp frekansı ve kan basıncında önemli derecede depresyon olmuştur. Kardiyak ve respiratorik arrestin çok kısa sürede şekillenme tehlikesi vardır.
IV. Dönem: *Dördüncü dönemde solunum ortadan kalkar.
Takiben sirkülasyon tamamen bozulur ve ölüm şekillenir.
Endotrakeal tüp uygulamanın çeşitli faydaları vardır;
Anestezik maddenin daha etkili bir şekilde verilmesini sağlar.
Atık gaz miktarı daha az olacağından personele zararlı etkisi azalacaktır. Entübasyon solunum yolundaki ölü mesafeyi azaltarak, solunumu daha etkili bir hale getirir.
Entübasyon ile hastaya direkt O2 ventilasyonu yaptırılması mümkün olur. Kaflı kullanılan endotrakeal tüpler vomitus, kan ve salya gibi maddelerin soluk yoluna kaçmasını önler.
Uyanma döneminde yutkunma refleksi geri geldiğinde tüpün uzaklaştırılması gereklidir.
Endotrakeal tüp uygulamasının yol açabiliceği problemler:
Entübasyon, N. Vagus aktivitesini uyarır,Buna bağlı bradikardi, hipotansiyon ve kardiyak disritmi oluşturabilir.
Brakisefalik ırk köpeklerde ağız içindeki yumuşak dokular farenks girişini tıkar ve trakeyaya girişi zorlaştırır.
Hastayı entübe ederken fazla zorlama yapılması larenks, farenks ve yumuşak damakta hasara yol açar.
Endotrakeal tüp fazla itilirse broşlardan birine girer ve sadece bir akciğer lobunun ventilasyonunu sağlar.
Endotrakeal tüpün kafı eğer aşırı derecede şişirilirse basınç nekrozu oluşabilir.
Eğer endotrakeal tüp salivasyon, kan, mukus gibi maddelerle dolar ya da kıvrılması söz konusu olursa tıkanmaya sebep olabilir. Uyanma döneminde yutkunma refleksi görülmeye başladığında tüp uzaklaştırılmalıdır.
Anestezi sırasında monitorize edilen parametreler:
*Solunum sayısı, derinliği ve karakteri;
*Kalp frekansı; *Pulzasyonun gücü;
*Mukoz membran rengi ve kanama zamanı;
*Çenenin relaksiyonu, gözün pozisyonu ve palpebral refleks,
*O2 akış hızı (anestezi cihazına bağlı ise);
*İntravenöz katater ile verilen sıvının hızı;
*Hastanın beden ısısı.
